HUM

d. Yết-ma Mandala (Karma Mandala): Yết-ma nghĩa là cử động làm các sự nghiệp. Vậy nghĩa rộng của Yết-ma là chỉ cho hết thảy động tác của chúng sanh và muôn vật. Nghĩa hẹp là chỉ cho hết thảy oai nghi, động tác của chư Phật và Bồ-tát để làm các sự nghiệp độ sanh. Bốn Mandala trên đồng thời tồn tại, đã có một Mandala tức phải có 3 Mandala kia. Bốn Mạn này Phật, Bồ-tát, chúng sanh đều có. Bốn Mạn của Phật không lìa bốn Mạn của chúng sanh, 4 Mạn của chúng sanh không lìa 4 Mạn của Phật. Vì thế kinh thường gọi là 4 Mạn không lìa nhau.

3) Anh Đồng Vô Úy Tâm (Thiên Thừa): Giai đoạn chúng sanh ở cõi Thiên, nỗ lực cho một sức mạnh siêu nhiên. Bậc này là cảnh trí²² của người trai trẻ không sợ. Đã qua khỏi thời kỳ đáng lo. Tới đây con người tránh được 3 cảnh: Địa ngục, súc sanh, ngạ quỷ, họ lại ngó thấy cảnh tốt của thần tiên. Họ cố gắng trì thập giới của nhà Phật và ưa gần gũi với thiện tri thức, nên chắc khỏi cảnh sa ngã. Người ta cũng kể vào đây phái đồ đạo Lão và Đạo Bà-la-môn chân chánh, hành giả Chơn Ngôn Tông, bậc này tấn hóa khá lắm về thân mật, khẩu mật, và ý mật. Cảnh này ví như hoa sen mà cành đã ra khỏi nước, vượt lên ánh sáng mặt trời.

4) Duy Uẩn Vô Ngã Tâm (Thanh Văn Thừa): Thừa của người vươn lên đời sống tâm linh cao đẳng như trong các bộ phái tiểu thừa. Câu-xá Tông²³ và Thành Thật Tông²⁴. Ở bậc thứ tư, con người không còn giữ cái “bản ngã”. Con người là một cái tâm trí, biết tham xét để tìm cầu chơn lý. Người ta hiểu được: Không có cái tôi, cái bổn ngã, mà có năm cái uẩn: Sắc (những gì thuộc về vật chất có thể nhìn được hoặc không, còn trong thân thì những gì không thuộc vào các trạng thái tâm lý đều gọi là Sắc), Thọ (những cảm giác về khổ hay vui, những tâm lý vui hay buồn), Tưởng (suy nghĩ hay tưởng tượng), Hành (ý định, suy tư, cân nhắc trước một quyết định, bao gồm tất cả các chủ tâm trước khi một hành động được hình thành), Thức (cái biết của trí, thành phần phân biệt đối tượng của tâm lý). Cái bản ngã tự cao, nguyên nhân của các sự bào ảnh²⁵, chính nó cũng là bào ảnh nữa, cái bản ngã ấy cũng không thật có nên phải bỏ nó. Cảnh trí này ví như cánh sen còn búp. Chờ khi nắng tới, cái bông búp sẽ nở ra thành một cánh hoa đẹp.

5) Bạt Nghiệp Nhân Chủng Tâm (Độc Giác Thừa): Tự tu tự hưởng nhưng còn vị kỷ²⁶. Ở bậc này đã thành Phật Duyên giác. Các Ngài tống ra khỏi tâm những cái tham dục. Các ngài tham thiền về những nhân duyên của lòng tham. Tất cả là 12 cái nối dài²⁷ với nhau và cái đầu đảng, cái mầm móng là cái vô minh. Nhờ tham thiền các ngài mới lôi chúng ra khỏi mình. Các ngài trở nên minh, đắc quả Phật Duyên giác. Đứng về Tông Chơn Ngôn, bậc thứ tư và thứ năm là cảnh trí của nhà tham thiền về cái chẳng có đích thật. Sự vật tựa hồ như hình rọi vào kính và trăng soi dưới nước. Đời người và cuộc thế tựa hồ như giấc mộng mau qua. Như trên mặt hồ, bông sen rọi xuống rõ ràng, song chẳng qua là bào ảnh.

6) Tha Duyên Đại Thừa Tâm: Tới đây là bậc của các nhà tu Đại thừa đủ lòng bác ái giúp đời. Tuy cuộc thế là mộng ảo chớ cái tư tưởng chẳng phải là ảo mộng. Cái tư tưởng là có thật và mỗi vật đều ở trong đó mà ra ấy là học thuyết của Pháp Tướng Tông. Cái tướng ta thế nào, đời ta thế ấy. Nó lành thì đời ta êm ái, nhẹ nhàng; nó dữ thì đời ta bối rối phiền lo. Và bao giờ tư tưởng ai thấp kém thì đời người ấy không bao giờ thanh cao được. Lại như ta biết cái bí thuật giải thoát mà không độ thoát cho chúng sanh hưởng nhờ, thời ta không thành Phật được. Giá như đức Phật, không đem giáo lý cứu khổ mà độ cho đời thoát ra khỏi bến mê vô tận thì ngài đâu xứng danh là Phật, là danh Đại Từ Bi được. Tư tưởng dễ tấn phát, cần phải lo cho người khác tấn phát với. Ví như hoa sen nó dưới hồ, bị cỏ lá bấu vào, mấy cọng sen mới họp nhau lại mà vượt ra khỏi và lướt lên bầu trời một cách vẻ vang.

7) Giác Tâm Bất Sanh Tâm: Đến bậc này con người đã đạt tới cái tư tưởng “Chân Không”²⁸, tức là không phải có và không phải không, cái mực trung thuyết Tam Luận Tông²⁹. Người ta tham thiền về 8 cái không: Không sống, Không chết, Không đến, Không đi, Không giống, Không khác, Không có, Không không. Cố sức mà thiền định như vậy cái tưởng bèn thoát khỏi những chỗ thấp thường mà lên chí những đảnh cao nghiêm, vượt tới cõi trời Trung đạo, trong trẻo và êm đềm. Các nhà tu chơn ngôn, bậc thứ 6 và thứ 7 nhập định pháp Du-già (YOGA: Hiệp một với Thượng Đế) một cách tự do và dễ dàng. Bậc này như hoa sen lên khỏi mặt nước, tuy không phải là thực hẳn chớ không phải là cái bóng rọi trên mặt gương của cái hồ. Không phải thật mà chẳng phải không thật.

8) Nhất Đạo Vô Vi Tâm: Ở bậc thứ 8, người ta tưởng đến nền đạo chung cho tất cả, Nhất Thừa Vô Vi thuộc theo thuyết Thiên Thai Tông³⁰. Mọi vật đều như nhau, đều có cái Phật tánh. Cái gì cũng có thể thành Phật hết. Ở đây ví như dưới hồ mà hoa sen mọc lên hứng lấy bóng mặt trời. Khắp cả hồ sẽ có đầy hoa sen! Xinh lịch thay!

9) Cực Vô Tự Tánh Tâm: Bậc thứ 9 đi với thuyết Hoa Nghiêm là thuyết về Hiển giáo cao hơn hết. Tông Hoa Nghiêm giải rằng cái tuyệt đối cũng là một với cái tương đối, nên nó không giữ cái tánh của nó. Ta ví bậc tư tưởng này: hoa sen đến lúc đẹp đẽ, sáng rỡ cực điểm, dường như chứa vào nó biết bao sự bi thiết³¹ tinh vi.

10) Bí Mật Trang Nghiêm Tâm (Kim Cang Thừa): Tông chỉ của Chơn Ngôn Tông. Bậc thứ 10 là cái tư tưởng tô điểm bằng sự ẩn mật. Đó là tánh chất của Chơn Ngôn Tông. Sự ẩn mật ở đây là ba cái mật: Thân, Khẩu, Ý. Nếu hiểu sự ẩn mật của vũ trụ, thông ba cái mật đó thì thành Phật trong khi sanh tiền, cũng như khi xem hoa sen, ta chẳng phải thích bằng con mắt không mà thôi. Lại khi thấy hoa sen trải qua nhiều thời kỳ từ lúc còn là một hạt giống cho đến lúc hoàn toàn, nếu ta thấy biết có bấy nhiêu, thì ta là người mờ ám đó. Ta phải hiểu cái cuộc đời bề trong linh hoạt và nhiệm mầu. Cũng như ta hiểu rằng ta có một cái tâm như Phật và hoa sen cũng có cái tâm như ta.

Năm phương Phật của Thai Tạng giới. Ở giữa là AØH, phương Đông là A, phương Nam là AØ, phương Tây là AM và phương Bắc là AH

– Thứ hai là chữ “A`” (thuộc loại chữ A) có nghĩa là hạnh Bồ-đề ở phía Nam, thuộc về Khai Phu Hoa Vương. Khai Phu Hoa Vương Như Lai là hoa sen mãn giác³⁵. Nếu chỉ có Bồ-đề tâm mà không thực hành 10 độ, muôn hạnh thì giác hoa³⁶ không nở. Nếu y theo Bồ-đề tâm tu tập Bồ-tát hạnh³⁷, hoa Viên giác³⁸ được sức tự trưởng lần nở tròn trịa tốt tươi.
–Thứ ba chữ “AM”, có nghĩa là thành tựu Bồ-đề tâm ở phương Tây, thuộc về Phật A-di-đà. A-di-đà là Thọ dụng Phật. Đây là chỉ cho khi thành tựu đạo quả, tức được hưởng pháp lạc chân thật vô lượng không thể nghĩ bàn.

Thai Tạng Giới Mandala

–Thứ tư chữ “AH” có nghĩa vào Niết-bàn ở phương Bắc thuộc về Phật Thiên Cổ Lôi Âm. Thiên Cổ Lôi Âm Phật có nghĩa là phương tiện. Đây chỉ cho khi thành tựu đại quả, không những Như Lai riêng mình thọ dụng mà còn dùng “Thành Sở Tác Trí” diễn vô số phương tiện hóa độ chúng sanh và sau rốt lại cũng phương tiện mà vào Niết-bàn. Bồ-đề Tâm luận có nói: “Phật A-di-đà thành tựu Bồ-đề, thọ dụng pháp quả, Phật Thiên Cổ Lôi Âm việc làm đã xong vào Đại Niết-bàn là ý nghĩa này.”
-Thứ năm chữ “AH” (hay Ô) có nghĩa: đầy đủ phương tiện ở Trung ương thuộc Tỳ-lô-giá-na. Bản thân và thể hoa-đài của Phật Đại Nhật siêu tuyệt 8 cánh cùng các phương sở³⁹, chẳng phải cảnh giới tâm tư, chỉ Phật với Phật mới biết rõ hết. Nhưng vì nghĩ đến bản thệ⁴⁰ nên Đức Đại Nhật mở tạng Đại Bi để hướng dẫn chúng sanh vào Phật Tuệ, dùng thần lực gia trì hiện thân, khẩu, ý khắp trong các đường sanh tử. Đây tức là phương tiện vậy.

Năm phương Phật của Kim Cang giới. Ở giữa là VAM, phương Đông là HUM, phương Nam là TRAH, phương Tây là HRIH và phương Bắc là AH.

– Đại Nhật Quang Như Lai (Vairocana), biểu tượng cho Pháp giới thể tánh trí⁴². Chủng tử của Ngài là chữ “ÚM” (OM), tượng trưng cho kinh nghiệm vô biên toàn thể. Chữ ÚM cũng như những chủng tử tự khác mang sức mạnh sáng tác và cũng vì vậy có những lý thuyết về nguyên ngôn⁴³ tạo hóa (LOGOS: Le verbe créateur) và lý thuyết về thế giới chấn động (Théories des vibrations). Trong ngũ uẩn, uẩn liên hệ với Ngài là thức. Thức hay ý thức chấp ngã của cá nhân sau khi kinh nghiệm được pháp tánh vô biên, biến thành ý thức vũ trụ dưới hình thức ngài Đại Nhật Quang. Ý thức vũ trụ hay pháp giới thể tánh trí được tượng trưng bằng không gian vô biên vừa xanh thẳm vừa xanh thắm, điều kiện tiên quyết của hiện hữu vì nó bảo toàn tất cả không phân biệt. Không gian ở đây là không gian của kinh nghiệm tâm linh, của 5 uẩn: Sắc, Thọ, Tưởng, Hành, Thức, toàn bộ chứ không phải chỉ riêng cho uẩn sắc dưới hình thức không gian toán học. Trong Mandala Ngũ Trí Như Lai, Ngài Đại Nhật Quang ở trung tâm thân hình màu trắng trong, ngồi trên tòa Sư tử, tay bắt ấn Chuyển Pháp Luân (DHARMA CAKRA MUDRA).

Kim Cang Giới Mandala – Ngũ Trí Như Lai

–Bất Động Như Lai (AKSOBHYA) hay A-súc-bệ Như Lai, ở hướng Đông biểu tượng cho Đại Viên Cảnh Trí. Chủng tử của Ngài là chữ Hồng (HUM), tượng trưng cho sự nhập thể và thành tựu. Úm và Hồng là 2 giá trị bổ túc. Úm là giải thoát còn Hồng là đem lại cứu độ. Úm đi vào Tổng thể còn Hồng từ Tổng thể trở về hố thẳm của Tâm hồn. Yếu tố nhân thế và tình cảm của chữ Hồng biến Đức Phật thành Bồ-tát, cấp bậc nhỏ hơn nhưng đậm đà hơn, nhỏ hơn nhưng Đại thừa hơn, Hồng là vô biên trong hữu hạn, không thời gian trong thời gian, thiên thu trong chốc lát, “không” trong “sắc” (sắc tức thị không, không tức thị sắc).

A-súc-bệ Như Lai (Aksobhya –HUM) – Tượng thời nhà Minh, thế kỷ 14-17

Ngài Bất Động Như Lai là vị Phật huyền bí trong 5 vị Phật thiền (DHYANI BUDDHAS), tượng trưng cho 2 khía cạnh của thực tại Không và Sắc. Trong Kim Cang Thừa (VAJRAYANA), hai Ngài Đại Nhật và Bất Động có thể đổi vị trí cho nhau tùy thích ứng của tâm hồn mình lúc tọa thiền. Chú trọng về Không hay Sắc, giải thoát hay cứu độ. Ấn Ngài sử dụng là Xúc Địa Ấn (BHUMI SPARCA MUDRA).
Trong Mandala của Kim Cang Giới, hình vẽ Ngài Bất Động Như Lai thân sắc xanh đậm tay cầm kim cương xuất hiện ngồi trên cặp Bạch tượng oai nghi ở phương Đông lúc mặt trời mới mọc, hào quang của Ngài lại trong sáng như nước (Thủy Đại).

–Bảo Sanh Như Lai (RATNASAMBHAVA), biểu tượng cho Bình đẳng tánh trí⁴⁴. Chủng tử của Ngài là chữ Trạm, tượng trưng cho sự giác ngộ của tâm thức, của Vô phân biệt trí. Giác ngộ là một sự biến chuyển tâm linh, biến chuyển không phải là thay đổi trái bây giờ, khác trước kia theo một chiều hướng suy luận nào đó nhưng mà lại theo tiếng gọi của uẩn Thọ, nghĩa là sống động với tình thương, với Từ, Bi, Hỷ, Xả. Ngài là vị Như Lai ở phương Nam, thân sắc vàng chói như ánh mặt trời buổi trưa đúng ngọ, tượng trưng cho sự sung mãn của đời sống tâm linh. Màu sắc của đất, của bình đẳng cũng là vàng. Ấn quyết của Ngài, bàn tay mặt ngửa ra chạm đất (DANAMUDRA) biểu tượng cho sự bố thí, cho sự tặng cho chúng sanh 3 bảo vật (Tam bảo) để nương theo đó mà đạt Không tính⁴⁵ của Ngài Bất Động và đạt vô ngã của Ngài Bảo Sanh, hầu tiến tới hòa đồng mật thiết với nhau.

Bảo Sanh Như Lai
(Ratnasambhava –TRAH) – Tượng thời nhà Minh, thế kỷ 14-17

Trong Mandala này, hình vẽ của Ngài Bảo Sanh, kim thân tựa trên ngai ngựa, sắc thân vàng chói của Địa đại, Ngài ngự tại hướng Nam.

–Vô Lượng Quang Như Lai (AMITABHA), biểu tượng cho Diệu Quan Sát Trí⁴⁶. Vô Lượng Quang Như Lai lại là Đức A-di-đà, chủng tử của Ngài là chữ HRIH và câu chú của Ngài là OM AMITABHA HRIH. HRIH là bản chất của Hỏa đại, sôi nóng bừng cháy, phóng hào quang hồng chiếu khắp nơi. Thân Ngài Vô Lượng Quang cũng đỏ thẳm như ánh nắng chiều của mặt trời lặn phương Tây. Hoàng hôn là giờ của Thiền định nên Ngài bắt Ấn Thiền định (DHYANA MUDRA). Cầm hoa sen nở tượng trưng cho quán tưởng. Uẩn liên hệ với Ngài là Tưởng. Từ óc phân biệt của Ý thức, Tưởng trở thành quán tưởng của Diệu Quan Sát Trí. Diệu Quan Sát Trí là trí phân biệt cùng tột của trí tuệ trong lộ trình đi từ Lý qua Sự. Con mắt là tượng trưng cho quan sát cho nên ngôi Ngài Vô Lượng Quang được đặt trên lưng con công, lông cánh đầy cả mắt. Trí quan sát phân tích ở đây hoàn toàn trực giác, không phải lý luận vì căn bản của nó là Bình Đẳng Tánh Trí, tổng hợp những tương quan của vũ trụ. Đứng trên bình diện cá thể và hành động (thế giới của Sự), Chủng tử HRIH sống động, tỏa và nở ra trong câu chú UM MA NI PAD ME HUM. Đó là sức mạnh huyền bí của phản ứng không thời gian tính, ấy là tiếng nói của nội tâm, của tâm pháp (BODHIDHARMA) trực chỉ, bộc phát không lý trí. HRIH là chủng tử của Bồ-tát hạnh, của hành động không tính kết quả vì đã khước từ mọi quyền lợi cá nhân, trước sự cứu độ toàn thể chúng sanh. HRIH là tư tưởng kinh Kim Cang thành tựu trong hành động. Ánh sáng hồng chói của Hỏa đại cùng với Ngài Vô Lượng Quang xuất hiện trên lưng con công ở phương Tây.

Vô Lượng Quang Như Lai
(Amitabha –HRIH) – Tượng thời nhà Minh, thế kỷ 14-17

– Bất Không Thành Tựu Như Lai (AMOGHASIDDHI) biểu tượng cho Thành Sở Tác Trí, chủng tử của Ngài là chữ “A”, tượng trưng cho hành động. Nếu UM là tánh thể của vũ trụ, HỒNG là thành tựu của sự sống, thì AH là hành động tác thành. Những tràng phan ở các chùa Tây Tạng đều có viết ba chữ chủng tử: “UM AH HỒNG”, biểu tượng cho Thể, Ngôn và Tánh. Ngài Bất Không Thành Tựu là vị vương của Phong đại, của gió, của chuyển động, của hơi thở, của sự sống động, Ngài Bất Không còn là một hóa thân của Ngài A-di-đà, vì vậy là vị Như Lai của sự biến hóa vô song nối liền nội tâm và ngoại cảnh, biến chuyển tâm thành sắc, sắc thành tâm, bắc cầu giữa Chân đế và Tục đế⁴⁷. Bất Không (Amagha) là Sự, là thế giới của thành tựu, của pháp thuật (Siddhi), của cứu độ, thực hiện Bồ-tát hạnh. Ngài Bất Không là bí mật nhất trong 5 vị Như Lai. Ngay cả phương tiện Ngài cỡi cũng khác thường. Người chim hay “mệnh mệnh điểu” (Garuda), tượng trưng cho biến hóa và Phong đại.

Bất Không Thành Tựu Như Lai
(Amoghasiddhi–AH) – Tượng thời nhà Minh, thế kỷ 14-17

Uẩn liên hệ với Ngài là Hành, có nghĩa là ý chí, hay sức mạnh tinh thần, phần sống động nhất của tâm hồn chuyển biến thành Thành Sở Tác Trí. Thành Sở Tác Trí nghĩa là trí tuệ biến thành tác dụng, chuyển nghiệp thành duyên, chuyển ý niệm lý tưởng thành sống động sáng tác, chuyển thiên thu thành chốc lát, chuyển khổ hạnh thành giải thoát. Thành Sở Tác Trí lại chuyển những ý niệm khô khan về Lục đại thành những nguyên lý năng động. Địa là tiềm năng (Einstein), Thủy là điện năng, Hỏa là quang năng, Phong là động năng, Không là thời năng (Kuzyref), Thức là tâm năng (Carljung). Thành Sở Tác Trí là hành động của pháp thuật nhiệm mầu của trí tuệ và giải thoát.

Ngài Bất Không trong thế giới của Sự, ngoài bi và trí sẵn có, còn có thêm dũng để kiện toàn sứ mệnh. Chữ dũng của Ngài là khởi nguyên của lòng tin tưởng sắt đá rằng “Vạn Pháp Duy Tâm tạo⁴⁸” biểu tượng bằng “Vô Úy Ấn” (ABHAYA MUDRA) và bằng ứng thân của Ngài là Đức Di-Lạc (MAITREYA) hay Ngài Thích-ca của tương lai. Tinh thần Vô Úy⁴⁹ của Phật giáo có nghĩa là sẵn sàng nhẫn nhục chấp nhận mọi đau khổ của thế gian để có thể giải thoát chúng sanh bằng cách tự giải thoát. Đó là một hành động huyền bí của Mật Tông: Nhảy vào cứu người ta mà lại cứu chính mình vì Đại Nguyện.

Trong Mandala, Ngài Bất Không là vị Như Lai ở phương Bắc của gió lạnh, với mặt trời nửa đêm, của thế giới tâm linh huyền bí, hào quang của Ngài màu lục, kết tinh của màu xanh pháp tánh, vũ trụ của Ngài Đại Nhật và màu vàng tình thương muôn loài của Ngài Bảo Sanh.